Er komt een groot maatschappelijk debat over de Eindtermen de komende 50 dagen (zie ook hier) onder het motto “Ons onderwijs” en ik werd gevraagd voor een opiniestuk hierover. Nee, de titel is niet mijn afkeer van algebra (integendeel), maar een verwijzing naar Loekie Knol*.
‘Wat heb je vandaag op school geleerd?’ In 1993 coverde De Nieuwe Snaar deze song van De Elegasten om een wel heel speciale reden. Het was een oproep aan iedereen in Vlaanderen om mee na te denken over de toen nieuwe eindtermen voor het secundair onderwijs.
Nu, 23 jaar later, begint er opnieuw een discussie over wat onze kinderen moeten kennen, kunnen en misschien zelfs zijn als ze uit het leerplichtonderwijs komen. Eindelijk. Ik kan niet anders dan vragen: denk alstublieft mee.
De voorbije jaren gingen veel onderwijsdiscussies over structuren. Denk aan die over de hervorming van het secundair onderwijs. De vraag wat wij als samenleving belangrijk vinden dat onze kinderen zullen leren is minstens even fundamenteel. Hoe willen wij toekomstige generaties voorbereiden op hun toekomst? Maar evenzeer: wat willen wij als samenleving aan de volgende generatie meegeven dat we zelf waardevol vinden?
Hugo Claus en de regel van drie
Beide vragen zijn volgens mij evenwaardig. De eerste lijkt vaak het meest relevant: welke kennis en vaardigheden hebben jongeren nodig in een wereld die steeds lijkt te veranderen? Hoe kunnen we hen wapenen om een plaats te vinden in die samenleving? In Nederland was er vorig jaar al een uitgebreide bevraging over de einddoelen. Toen zag je dat er veel aandacht was voor digitale vaardigheden. Verder vonden onze noorderburen het cruciaal dat hun kinderen leerden te leven in een meer diverse wereld.
De tweede vraag, wat willen we meegeven, slaat op het conservatieve karakter van onderwijs. Wat willen we niet verloren zien gaan? Willen we bijvoorbeeld dat onze kinderen de gruwel van de Eerste en Tweede Wereldoorlog blijven kennen? Of Hugo Claus? De regel van drie? Volgens de filosofe Hannah Arendt is er een heel specifieke reden voor onderwijs om kennis aan volgende generaties door te geven: onderwijs moet dat doen opdat volgende generaties zelf kunnen beslissen wat ze met die kennis aanvangen. Onze jongeren van vandaag moeten dan later zelf beslissen wat ze weggooien dan wel meegeven aan hun kinderen.
Die vragen moeten we dus trachten te beantwoorden. Ga erover in discussie. Maar ik wil waarschuwen voor drie mogelijke valkuilen bij het denken over doelen in onderwijs.
1. Kijk naar de toekomst en blijf niet hangen in de hypes van vandaag.
Neem van mij aan, dat is zeer moeilijk. Als je naar het voorbije publieke debat in Nederland kijkt, leer je veel over wat we in het hier en nu belangrijk vinden. De waarde van sommige voorstellen op langere termijn is soms minder duidelijk. Omdat ik niemand wil beledigen, leg ik dit uit aan de hand van een fictief voorbeeld: stel dat we vandaag massaal op een hoverboard zouden rijden, dan nog is het moeilijk in te schatten hoe belangrijk lessen hoverboard zijn voor het leven in 2025.
2. Denk niet dat kennis niet meer belangrijk is omdat je vandaag zowat alles kan opzoeken.
Dat is een populaire en hardnekkige onderwijsmythe. De kans is groot dat enkele van de belangrijkere doelen bijvoorbeeld creativiteit en een kritische geest zullen zijn. Creativiteit kan je echter niet opzoeken of downloaden. Een van de belangrijkste voorwaarden voor creativiteit is kennis. En kritisch zijn zonder kennis van zaken, is gewoon lastig doen. Een discussie over welke kennis en vaardigheden in de eindtermen thuishoren, is zeker opportuun.
3. Verwar het middel niet met het doel.
Laat me dat uitleggen aan de hand van leren programmeren en logisch leren denken. Allebei kunnen een valabel doel zijn, maar in de zin ‘leren programmeren om logisch te leren denken’ is enkel het laatste een doel en is leren programmeren een inhoud en middel om dat doel te bereiken. Het is echter best mogelijk dat er andere wegen zijn om ‘logisch denken’ te bereiken.
De inschatting wat de beste weg is om een doel te bereiken, hangt van veel factoren af. Wat is de voorkennis van de leerlingen? Wat zit er in de actualiteit? Wat is er mogelijk in de omgeving? Welke inhouden en werkvormen hebben in deze context het meeste leereffect? Deze en andere afwegingen moeten leerkrachten maken om hun leerlingen te begeleiden bij de eindtermen die we de komende tijd samen zullen bepalen.
Ik kijk uit naar boeiende discussies!
* Voor wie niet weet wie Loekie Knol is en wat ze met Algebra te maken heeft (en dat is geen schande, ik ontdekte het gisteren ook pas voor het eerst door de redacteur van De Standaard), dit maakt veel duidelijk:
X, Y of Einstein? 
Pingback: Opinie vandaag in DS: Wat heb je nou aan algebr...